Trong thế giới máy tính hiện đại, việc hiểu rõ các thành phần khởi động hệ thống là điều cần thiết, đặc biệt khi bạn cần cài đặt hệ điều hành hoặc cấu hình phần cứng. Một trong những thuật ngữ thường gặp là UEFI. Vậy UEFI là gì, nó khác gì so với BIOS truyền thống và làm sao để biết máy tính của bạn đang dùng UEFI hay Legacy BIOS? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết sau.

UEFI là gì?

UEFI là viết tắt của Unified Extensible Firmware Interface – giao diện phần mềm mở rộng hợp nhất. Đây là một chuẩn giao tiếp giữa hệ điều hành và firmware của phần cứng, được phát triển nhằm thay thế BIOS truyền thống (Legacy BIOS). UEFI được thiết kế để cải thiện tính năng, hiệu suất và khả năng bảo mật của quá trình khởi động máy tính. Khác với BIOS – vốn sử dụng mã 16-bit và giới hạn bộ nhớ, UEFI có thể hoạt động với mã 32-bit hoặc 64-bit, giúp máy tính khởi động nhanh hơn và hỗ trợ phần cứng hiện đại tốt hơn.

Lịch sử phát triển UEFI

UEFI có nguồn gốc từ một dự án của Intel gọi là EFI (Extensible Firmware Interface) được giới thiệu từ cuối những năm 1990. Mục tiêu ban đầu là khắc phục các hạn chế của BIOS, vốn đã tồn tại từ những năm 1980.

Sau đó, vào năm 2005, Intel chuyển giao dự án cho một tổ chức phi lợi nhuận có tên là UEFI Forum, và tiêu chuẩn UEFI chính thức ra đời. Kể từ đó, UEFI ngày càng được cải tiến và trở thành chuẩn mặc định trên hầu hết các dòng máy tính hiện đại, đặc biệt từ khoảng năm 2012 trở đi.

So sánh UEFI và LEGACY BIOS

UEFI (Unified Extensible Firmware Interface) và Legacy BIOS là hai chuẩn firmware được sử dụng trong quá trình khởi động máy tính. Mặc dù cùng đảm nhiệm vai trò "đánh thức" phần cứng và khởi động hệ điều hành, nhưng hai công nghệ này có rất nhiều điểm khác biệt về kiến trúc, tính năng và khả năng hỗ trợ. Dưới đây là phân tích chi tiết các yếu tố so sánh nổi bật giữa UEFI và BIOS truyền thống.

Hỗ trợ hệ điều hành hiện đại, đặc biệt là Windows 11

Một trong những khác biệt rõ ràng nhất là UEFI là yêu cầu bắt buộc để cài đặt Windows 11. Microsoft đã quy định rằng thiết bị muốn chạy Windows 11 phải có firmware hỗ trợ UEFI và bật tính năng Secure Boot. Đây là yêu cầu bắt buộc nhằm đảm bảo tính bảo mật trong quá trình khởi động hệ điều hành, giảm thiểu rủi ro bị phần mềm độc hại can thiệp trước khi Windows được tải lên.

Ngược lại, Legacy BIOS không hỗ trợ Secure Boot và không đáp ứng yêu cầu cài đặt Windows 11. Người dùng BIOS chỉ có thể cài đặt các hệ điều hành cũ như Windows 10, Windows 8.1, hoặc Linux.

Tốc độ khởi động hệ thống

UEFI được thiết kế với kiến trúc hiện đại, sử dụng mã 32-bit hoặc 64-bit, có khả năng truy cập và xử lý nhanh hơn nhiều so với BIOS vốn hoạt động ở chế độ 16-bit. Nhờ đó, thời gian khởi động hệ thống và truy xuất phần cứng được rút ngắn đáng kể. Điều này đặc biệt hữu ích với các hệ thống sử dụng ổ cứng SSD, vốn có tốc độ truyền dữ liệu cao.

Legacy BIOS hoạt động chậm hơn do giới hạn kỹ thuật và quy trình khởi động tuần tự, làm tăng thời gian cần thiết để máy tính sẵn sàng sử dụng.

Hỗ trợ ổ cứng lớn hơn 2.2 TB

Legacy BIOS sử dụng hệ thống phân vùng MBR (Master Boot Record), có giới hạn kỹ thuật khiến nó chỉ hỗ trợ ổ cứng tối đa khoảng 2.2 TB. Điều này trở thành rào cản lớn trong thời đại mà ổ cứng dung lượng lớn đã phổ biến.

Trong khi đó, UEFI sử dụng bảng phân vùng GPT (GUID Partition Table), cho phép hỗ trợ ổ cứng lên đến 9.4 zettabyte (ZB) – một con số gần như không giới hạn với các hệ thống máy tính hiện nay. Nhờ đó, UEFI là lựa chọn bắt buộc nếu bạn sử dụng ổ cứng từ 3 TB trở lên.

Giao diện người dùng đồ họa hiện đại

Legacy BIOS có giao diện dòng lệnh đơn giản, chủ yếu điều khiển bằng bàn phím và không có khả năng hiển thị đồ họa cao. Trong khi đó, UEFI cung cấp giao diện người dùng đồ họa (GUI) đẹp mắt và trực quan hơn, tương tự như một phần mềm ứng dụng cơ bản. Nhờ đó, người dùng có thể dễ dàng điều hướng, tùy chỉnh cấu hình hệ thống, xem thông tin phần cứng mà không cần kỹ năng chuyên sâu.

Khả năng điều khiển bằng chuột

Một trong những cải tiến nổi bật của UEFI là khả năng hỗ trợ điều khiển bằng chuột và bàn phím cùng lúc, giúp thao tác trong môi trường thiết lập firmware trở nên thuận tiện hơn. Đây là yếu tố rất hữu ích đối với người dùng phổ thông, không quen với các lệnh phím tắt phức tạp của BIOS.

Bảo mật khởi động với Secure Boot

Secure Boot là một tính năng bảo mật chỉ có trên UEFI. Nó hoạt động bằng cách kiểm tra chữ ký số của phần mềm khởi động, chỉ cho phép chạy hệ điều hành đã được xác thực. Điều này giúp ngăn chặn các phần mềm độc hại như rootkit hoặc bootkit can thiệp vào quá trình khởi động.

Legacy BIOS không hỗ trợ Secure Boot, do đó máy tính sử dụng BIOS truyền thống dễ bị tấn công trong giai đoạn pre-boot – trước khi hệ điều hành khởi động, nhất là khi kết nối với các thiết bị lạ hoặc môi trường không an toàn.

Khả năng mở rộng và hỗ trợ phần cứng mới

UEFI có khả năng tương thích và mở rộng cao hơn, hỗ trợ các công nghệ mới như NVMe, ổ SSD chuẩn PCIe, TPM 2.0, đồ họa tích hợp hiện đại, và các cấu trúc phần cứng tiên tiến khác. Legacy BIOS không được thiết kế để hỗ trợ những công nghệ này, và thường gặp khó khăn khi cài đặt hệ điều hành mới trên phần cứng hiện đại.

Xem thêm:

Top 7+ Phần Mềm Update BIOS Trên Win Miễn Phí

Phần Mềm BioStar 2 Là Gì? Tính Năng Của BioStar 2

Cách kiểm tra máy tính dùng UEFI hay LEGACY

Việc xác định máy tính của bạn đang sử dụng chuẩn khởi động UEFI hay Legacy BIOS là rất quan trọng, đặc biệt nếu bạn muốn cài đặt hệ điều hành mới như Windows 11, hoặc nâng cấp phần cứng. Dưới đây là ba cách đơn giản và chính xác để kiểm tra.

Cách 1: Kiểm tra thông qua System Information (msinfo32)

Đây là phương pháp nhanh và phổ biến nhất để xác định chuẩn khởi động của máy tính. Thực hiện như sau:

• Nhấn tổ hợp phím Windows + R để mở hộp thoại Run.
• Gõ msinfo32 và nhấn Enter để mở cửa sổ System Information (Thông tin hệ thống).
• Trong cửa sổ này, tìm đến mục BIOS Mode (Chế độ BIOS).

Kết quả hiển thị:

• Nếu mục BIOS Mode là UEFI, máy tính của bạn đang sử dụng chuẩn khởi động UEFI.
• Nếu là Legacy, máy bạn đang sử dụng BIOS truyền thống (Legacy BIOS).

Cách 2: Kiểm tra trong quá trình tạo USB cài Windows

Nếu bạn chuẩn bị cài đặt lại hệ điều hành, bạn có thể kiểm tra chuẩn khởi động của máy thông qua cách máy phản ứng với USB boot. Cách thực hiện:

1. Sử dụng công cụ như Rufus để tạo USB cài đặt Windows.

2. Trong quá trình tạo USB, bạn sẽ được chọn định dạng:

• GPT – UEFI
• MBR – BIOS

Kết luận:

• Nếu máy chỉ nhận USB định dạng MBR, rất có thể máy đang dùng Legacy BIOS.
• Nếu máy nhận USB định dạng GPT và khởi động bình thường, hệ thống hỗ trợ và đang dùng UEFI.

Cách 3: Kiểm tra qua Disk Management (Quản lý đĩa)

Bạn có thể xác định chuẩn khởi động thông qua kiểu phân vùng ổ cứng. Thực hiện theo các bước sau:

• Nhấn chuột phải vào This PC (hoặc My Computer) > chọn Manage.
• Trong cửa sổ Computer Management, chọn mục Disk Management ở menu bên trái.
• Chuột phải vào ổ đĩa cài đặt hệ điều hành (thường là ổ C:) > chọn Properties.
• Chuyển sang tab Volumes.
• Xem mục Partition Style (Kiểu phân vùng):

Kết quả hiển thị:

• Nếu hiển thị GUID Partition Table (GPT) → máy đang sử dụng UEFI.
• Nếu hiển thị Master Boot Record (MBR) → máy đang dùng Legacy BIOS.

Kết luận

UEFI là bước tiến quan trọng trong quá trình hiện đại hóa firmware máy tính, mang đến nhiều lợi ích về tốc độ, bảo mật và khả năng mở rộng phần cứng. Hiểu rõ UEFI là gì và cách hoạt động của nó sẽ giúp bạn dễ dàng hơn trong việc nâng cấp, cài đặt hệ điều hành, cũng như tối ưu hiệu suất máy tính. Nếu bạn đang có kế hoạch cài đặt Windows 11 hoặc nâng cấp phần cứng, hãy kiểm tra xem máy tính của mình đã hỗ trợ UEFI hay chưa để đảm bảo tính tương thích và bảo mật tối ưu.

Hy vọng qua bài viết UEFI là gì của Tri Thức Software sẽ giúp bạn hiểu thêm về cách sử dụng và hoạt động của UEFI. Mọi chi tiết liên hệ với chúng tôi qua hotline 028 22443013 để được tư vấn nhanh chóng.